Nông hộ cần chuyển đổi để duy trì vị thế cà phê Việt tại thị trường châu Âu

Trong bối cảnh quy định chống mất rừng và suy thoái rừng của EU (EUDR) đang đến gần, nông hộ sản xuất cà phê Việt Nam cần thiết phải có cuộc chuyển đổi lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giữ vị thế của cà phê Việt tại thị trường châu Âu.

Phát động cuộc thi “Giải pháp đổi mới sáng tạo thích ứng với biến đổi khí hậu cho ngành cà phê”

Cà phê Việt Nam lần đầu tiên hiện diện tại Expocafé Chile 2025

Chuẩn hóa dữ liệu vùng trồng gặp nhiều thách thức

Theo Quy định EUDR sẽ có hiệu lực từ cuối năm 2025, các mặt hàng nông sản xuất khẩu vào Liên minh châu Âu, trong đó có cà phê, phải bảo đảm hợp pháp, không gây mất rừng và có thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Đây là yêu cầu mang tính sống còn, bởi hiện có tới 90% sản lượng cà phê của Việt Nam được xuất khẩu, trong đó khoảng 40% vào thị trường EU.

Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát do Forest Trends phối hợp tổ chức TAVINA thực hiện trên 95 hộ trồng cà phê tại Tây Nguyên và Sơn La, việc đáp ứng quy định EUDR đang đặt ra nhiều thách thức đối với các nông hộ.

Việt Nam đang có hơn 650.000 hộ sản xuất cà phê nhỏ đang mang trên vai “sứ mệnh” duy trì vị thế cà phê Việt Nam tại thị trường châu Âu. Trong bối cảnh hiện tại, nông hộ sản xuất cà phê đã trở thành trung tâm của cuộc chuyển đổi lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Họ đang dần phải thay đổi tư duy sản xuất, làm chủ công cụ số và bắt nhịp với các tiêu chuẩn quốc tế - yếu tố quyết định để cà phê Việt Nam vượt qua rào cản kỹ thuật, chinh phục thị trường cao cấp.

Người dân tại vùng dự án Café-REDD ở huyện Lạc Dương, tỉnh Lâm Đồng. (Ảnh: Báo Nhân dân).

Phát biểu trên VOV, ông Bạch Thanh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam nhận định, EUDR sẽ là tấm vé vào thị trường châu Âu. Tuy nhiên, nông dân có thể mất cơ hội tiếp cận thị trường cao cấp này, nếu không nhanh chóng tham gia chuẩn hóa hệ thống dữ liệu vùng trồng. DN cũng không thể tự mình đáp ứng nếu không có sự đồng hành từ người sản xuất.

“Ngành hàng cà phê cần ưu tiên xây dựng một cơ sở dữ liệu thông tin minh bạch, tuỳ theo cấp độ, tuỳ theo yêu cầu truy xuất. Khi cà phê minh bạch thông tin từ cấp độ người sản xuất đến người kinh doanh thương mại, đến cấp độ các địa phương, không những giải quyết được các thách thức, còn tạo ứng xử trên một nền tảng thống nhất từ cấp độ sản xuất đến cấp độ chính phủ”, ông Tuấn đề cập.

Trước yêu cầu cấp bách về chuẩn hóa dữ liệu vùng trồng, Việt Nam đã có bước đi chủ động. Tháng 12/2024, Bộ NN&PTNT (nay là Bộ NN&MT), phối hợp cùng Tổ chức IDH và các DN lớn như JDE Peet’s, đã ra mắt Hệ thống cơ sở dữ liệu vùng trồng cà phê và rừng tại Đắk Lắk và Lâm Đồng. Lần đầu tiên, Việt Nam có một hệ thống kỹ thuật số truy xuất nguyên liệu cà phê đến tận hộ nông dân, với đầy đủ thông tin về tọa độ, pháp lý đất đai và lịch sử canh tác.

Giai đoạn thí điểm cho thấy hiệu quả rõ rệt tại các địa phương Krông Năng, Ea H’leo và Cư M’gar (Đắk Lắk), Di Linh (Lâm Đồng). Đến nay, Đắk Lắk đã có hơn 25.000 nông dân tại 8 xã, phường tham gia và tuân thủ sản xuất cà phê đáp ứng quy định EUDR. Tổng diện tích đã có đủ thông tin và được chứng nhận khoảng 27.000ha, sản lượng gần 90.000 tấn.

“Người dân nhận được hỗ trợ về đo tọa độ, ghi nhật ký canh tác, tập huấn kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh và phần mềm truy xuất. Lúc đầu ai cũng lo ngại, nhưng sau khi hiểu bà con thấy đây là việc cần làm nếu muốn giữ được đầu ra ổn định”, bà Nguyễn Thị Tâm, nông dân tham gia dự án truy xuất nguồn gốc tại tỉnh Đắk Lắk chia sẻ.

Dẫu vậy, việc nhân rộng mô hình chuẩn hóa dữ liệu vùng trồng, đáp ứng yêu cầu EUDR ra toàn quốc vẫn đầy thách thức. Đa số nông dân chưa quen ghi chép điện tử, chưa thấy hết giá trị thiết thực của việc minh bạch hóa dữ liệu. Nhiều hợp tác xã vẫn vận hành theo phương thức truyền thống, thiếu năng lực điều phối và kỹ thuật.

Phiên trao đổi kỹ thuật cùng nông dân trồng cà phê. (Ảnh: VnEconomy).

Đồng hành nâng cao tính bền vững

Để nâng cao năng lực đáp ứng EUDR, các chuyên gia cho rằng cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ các bên liên quan, đặc biệt là chính quyền địa phương và doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng.

Về phía chính quyền, cần hỗ trợ nông hộ trong xác minh quyền sử dụng đất, cung cấp thông tin nền về hiện trạng rừng và hướng dẫn thủ tục pháp lý. Đồng thời, xây dựng các chương trình đào tạo, tập huấn tại chỗ, phù hợp với trình độ và điều kiện cụ thể của từng nhóm hộ, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.

Đối với doanh nghiệp, cần coi nông hộ là một phần không thể tách rời trong chuỗi cung ứng, từ đó có trách nhiệm hỗ trợ hộ trong xây dựng hệ thống truy xuất, thực hiện ghi chép và bảo đảm tuân thủ pháp luật.

Dù không phải toàn bộ nông hộ đều bắt buộc tuân thủ EUDR ngay từ đầu, nhưng xu hướng minh bạch và truy xuất nguồn gốc đã và đang trở thành yêu cầu bắt buộc ở nhiều thị trường.

Xuất khẩu cà phê sẽ vào EU sẽ phải tuân thủ EUDR từ 30/12/2025. (Ảnh: VnEconomy).

Ông Đỗ Ngọc Sỹ, Giám đốc bền vững khu vực châu Á – Thái Bình Dương của JDE Peet’s nhận định, EUDR không phải là rào cản cuối cùng, chỉ là bước khởi đầu trong chuỗi yêu cầu ngày càng chặt chẽ từ thị trường quốc tế. Trong cuộc đua mới này, người thắng sẽ là những người chuẩn bị sớm nhất, thực hiện nhanh nhất. Nhưng sớm đến đâu, nhanh thế nào vẫn chủ yếu do nông dân ở các nông hộ.

“Ngoài tiêu chuẩn EUDR, thị trường châu Âu ngày càng đòi hỏi nhiều vấn đề khác về mặt sinh kế, không sử dụng lao động trẻ em, an ninh nguồn nước và vấn đề về rừng. Chắc chắn việc này không thể do 1 tổ chức hay 1 DN nào làm được, sự chung tay, hợp tác của người là quyết định rất lớn”, ông Sỹ nêu.

Việc thích ứng với EUDR không chỉ là yêu cầu mang tính ngắn hạn để duy trì xuất khẩu vào EU, mà còn là hướng đi lâu dài để nâng cao tính bền vững và giá trị gia tăng cho ngành cà phê Việt Nam.

Nhiều thức uống từ cà phê Việt lọt top ngon nhất thế giới Mới đây, Taste Atlas - website được mệnh danh là "bản đồ ẩm thực thế giới" đã công bố danh sách 63 loại cà phê (đồ uống) ngon nhất hành tinh, trong đó có nhiều thức uống từ Việt Nam.

Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Kyrgyzstan cùng nhau thưởng thức văn hóa cà phê Việt Nam Sáng 7/3/2025, tại Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Thủ tướng Kyrgyzstan Adylbek Kasymaliev thăm Nhà sàn Bác Hồ trong Khu Di tích Phủ Chủ tịch.