Công nghệ số trong giám sát tàu cá: Chìa khóa ngăn chặn khai thác IUU

“Số hóa” trên từng hải trình

Ông Lê Công Hùng (ngụ tại phường Phước Thắng, Thành phố Hồ Chí Minh), có tàu cá công suất 350 CV chuyên đánh bắt cá cơm. Từ Nghệ An vào Vũng Tàu lập nghiệp gần 30 năm, ông Hùng cùng 47 thành viên cùng nghề đã thành lập Nghiệp đoàn cá cơm Hải Đăng từ năm 2016. Ông Hùng kể, lúc đầuc công nghệ thấp nên sản lượng đánh bắt chỉ được khoảng 200 tấn/năm. Sau khi đầu tư máy móc, cải thiện công nghệ khai thác, hiệu quả tăng trưởng bình quân 10-15% mỗi năm.

Kỹ thuật viên của Đài Thông tin duyên hải Nha Trang kiểm tra thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá. (Ảnh: Báo Khánh Hòa)

Đến nay, con tàu của ông được trang bị đầy đủ máy định vị, máy tầm ngư, ra đa, liên lạc vô tuyến, hệ thống kéo lưới và lái thủy lực bán tự động. Năm 2024, ông đầu tư 1,65 tỷ đồng thay máy tầm ngư cũ bằng máy chụp cá công nghệ cao, có thể dò luồng cá trong bán kính hơn 1 km, độ sâu 15-17 m. Nhờ đó, sản lượng khai thác năm 2024 đạt hơn 800 tấn, tăng hơn 70% so với năm 2023. Với giá bán bình quân 10.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí, ông thu lãi hơn 2 tỷ đồng.

"Công nghệ giúp tiết kiệm nhiên liệu, xác định chính xác luồng cá, giảm rủi ro trên biển, và quan trọng hơn cả là giúp chúng tôi yên tâm vì tàu luôn được giám sát, không lo vi phạm vùng biển nước ngoài", ông Hùng nói.

Cũng là người gắn bó với nghề biển, anh Đồng Xuân Tùng, thuyền trưởng tàu QNg 94884 TS (phường Trà Câu, Quảng Ngãi), cho biết anh là một trong những ngư dân đầu tiên lắp đặt thiết bị giám sát hành trình VMS khi Nhà nước triển khai từ năm 2019.

“Thiết bị này có nhiều tính năng hiện đại, giúp định vị vị trí tàu, liên lạc đường dài, báo tín hiệu khi gặp sự cố. Chúng tôi có thể liên lạc với gia đình hoặc gọi trạm bờ khi cần hỗ trợ cứu hộ, cứu nạn. Nhờ vậy, anh em tự tin hơn khi vươn khơi,” anh Tùng chia sẻ.

Theo các cơ quan chức năng, hệ thống VMS không chỉ giúp quản lý hành trình tàu cá, mà còn cho phép cơ quan chức năng theo dõi, cảnh báo kịp thời các tàu hoạt động gần ranh giới vùng biển nước ngoài, phòng ngừa vi phạm. Bên cạnh đó, thông qua thiết bị VMS, cơ quan quản lý còn có thể gửi bản tin dự báo ngư trường, cảnh báo thời tiết, hướng dẫn vòng tránh bão, cũng như xác định nhanh vị trí tàu khi cần cứu hộ, cứu nạn - một bước tiến lớn trong quản lý và bảo đảm an toàn cho ngư dân.

Từ cảng cá thông minh đến nhật ký điện tử

Không chỉ trên biển, quá trình chuyển đổi số còn được thực hiện mạnh mẽ tại các cảng cá. Bộ Tư lệnh Bộ đội Biên phòng đã xây dựng Kế hoạch số 4737/KH-BĐBP ngày 29/8/2025 về việc triển khai thử nghiệm camera giám sát tại 3 cảng cá kiểu mẫu. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ với Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và các địa phương liên quan, đến nay, việc lắp đặt 22/22 camera giám sát đã được hoàn thành, trong đó, tại cảng Lạch Bạng, tỉnh Thanh Hóa 7 camera; cảng Thọ Quang, Đà Nẵng 9 camera; cảng Sông Đốc, Cà Mau 6 camera).

Thiếu tá Đặng Văn Điều, Phó Đồn trưởng Đồn Biên phòng Sông Đốc, Bộ đội Biên phòng tỉnh Cà Mau cho biết, các camera có chức năng giám sát tàu cá, ngư dân ra vào cảng cá và một số chức năng khác. Việc lắp đặt camera giám sát đã giúp cho công tác quản lý tàu cá được thuận tiện, hiệu quả hơn, có thể nhanh chóng truy xuất các dữ liệu thông tin về tàu cá, giúp nâng cao khả năng phát hiện các hành vi khai thác IUU.

Theo ông Nguyễn Văn Ba, Trưởng ban Quản lý Cảng cá Hòn Rớ và Chợ thủy sản Nam Trung Bộ, từ tháng 3/2024, Cảng Hòn Rớ (phường Nam Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa) đã ứng dụng hệ thống phần mềm truy xuất nguồn gốc thủy sản điện tử (eCDT) và đang phát huy hiệu quả tích cực. Đến nay 100% chủ tàu cá, thuyền trưởng đã thực hiện cài app eCDT, xác nhận sản lượng thủy sản bốc dỡ qua cảng, truy xuất nguồn gốc thủy sản xuất khẩu mà doanh nghiệp thu mua thông qua cảng. Tại cảng cá, ban quản lý giám sát sản lượng thủy sản tàu cá bốc dỡ, đối chiếu với nhật ký khai thác điện tử và hệ thống giám sát hành trình, nếu khớp với nhau sẽ lưu số lượng lên hệ thống cơ sở nghề cá quốc gia và xác nhận sản lượng bốc dỡ cho chủ tàu cá. Các doanh nghiệp khi thu mua thủy sản từ các tàu cá bốc dỡ qua cảng sẽ được xác nhận nguồn gốc khi có nhu cầu.

"Ban đầu, người dân chưa quen sử dụng khai báo trên app nên còn bỡ ngỡ. Tuy nhiên, cán bộ cảng cá, bộ đội biên phòng và chính quyền địa phương đã hướng dẫn cài app, nhập thông tin, sau vài lần thao tác thì ngư dân tự cài đặt thành công, tiến hành khai báo trên app. Phần mềm này không chỉ hỗ trợ ngư dân khai báo xuất, nhập bến nhanh, thuận lợi, chính xác, mà còn khắc phục được lỗi ghi hồi ký đối với những chủ tàu có nhiều tàu cá”, ông Ba cho biết thêm.

Từ những con tàu “số hóa” trên biển đến hệ thống quản lý thông minh tại cảng cá, công nghệ đang trở thành “chìa khóa” giúp Việt Nam quản lý nghề cá minh bạch, hiệu quả và bền vững.

Các tỉnh thành cao điểm chống khai thác IUU

Hoa Kỳ viện trợ 12,5 triệu USD hỗ trợ Việt Nam phòng, chống khai thác IUU