Mâm ngũ quả ngày Tết: Biểu tượng của năm mới sung túc và may mắn

Mâm ngũ quả có nguồn gốc từ đạo Phật, được nhắc đến trong kinh Vu-lan-bồn (Ullambana Sutra) với hình ảnh "trái cây năm màu". Năm màu tượng trưng cho "ngũ thiện căn" theo quan niệm nhà Phật, gồm: tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt).

Với triết lý sống “Uống nước nhớ nguồn”, người dân Việt Nam luôn muốn hiến dâng những thành quả của mình lên tổ tiên, không chỉ các thứ bánh ngon mà còn cả các loài hoa thơm trái ngọt để bày tỏ tấm lòng thành. Mâm ngũ quả là nơi kết tinh những giá trị tốt đẹp ấy với những sản vật được cúng dâng vào các ngày lễ nói chung và trong dịp Tết nói riêng.

Mỗi loại quả được lựa chọn để sắp xếp trong mâm ngũ quả đều mang những ý nghĩa riêng nhất định. Do điều kiện ở các khu vực sinh sống của người Việt có khác biệt nên có nhiều cách bày mâm ngũ quả khác nhau. Gọi là ngũ quả nhưng thật ra, việc lựa chọn và bày biện những loại quả gì trên mâm tùy thuộc vào từng địa phương với những đặc thù về khí hậu, sản vật và quan niệm văn hóa riêng.

Mâm ngũ quả ngày Tết: Biểu tượng của năm mới sung túc và may mắn (Ảnh minh họa)

Mâm ngũ quả miền Bắc chú trọng ngũ hành gồm Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ tương ứng với các màu trắng, xanh, đen, đỏ, vàng. Theo đó, các loại quả không thể thiếu là chuối, bưởi (hoặc quả phật thủ), cam, quất, xoài, hồng, táo, lựu…

Trong khi đó, người miền Nam lại trọng về ý nghĩa các loại quả hơn nên mâm ngũ quả thường bao gồm mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài. Trong đó, mãng cầu là cầu chúc cho mọi điều đều như ý; quả dừa, phát âm tương tự như "vừa", có nghĩa là không thiếu; quả sung - sung mãn về sức khỏe, tiền bạc; quả đu đủ có nghĩa mang đến một năm mới được đầy đủ, thịnh vượng; quả xoài, phát âm na ná như là "xài" - cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn. Khi đọc phát âm của những loại quả này tương tự câu “cầu sung vừa đủ xài” hay “cầu vừa đủ xài sung".

Người miền Trung lại không quá câu nệ về hình thức hay ý nghĩa của các loại quả, nên mâm ngũ quả ngày Tết của mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được miễn tươi ngon và gia chủ thành tâm dâng kính tổ tiên. Có thể kể đến một số loại quả thường thấy như thanh long, dưa hấu, dứa, mãng cầu, cam, quýt, hồng, na...

Cho dù cách lựa chọn cũng như trình bày mâm ngũ quả của ba miền có khác nhau nhưng trên hết đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội tổ tiên và ước mong một năm mới sum họp, an khang, hạnh phúc, đủ đầy.

Ý nghĩa một vài loại quả thường được bày trên mâm ngũ quả

- Lê: vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

- Lựu: nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.

- Đào: thể hiện sự thăng tiến.

- Phật thủ: giống như bàn tay của Phật, chở che cho con người.

- Táo (loại trái to màu đỏ tươi): có nghĩa là phú quý.

- Hồng, quýt: rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt.

- Thanh long: mang ý nghĩa rồng mây gặp hội.

- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.

- Nải chuối: như bàn tay ngửa, hứng lấy nắng sương đọng thành quả ngọt, mang ý nghĩa che chở, bao bọc.

- Quả trứng gà: có hình trái đào tiên, mang ý nghĩa là lộc trời.

- Dừa: có âm tương tự như là “vừa”, có nghĩa là không thiếu.

- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay tiền bạc.

- Đu đủ: mang đến sự đầy đủ thịnh vượng.

- Xoài: có âm na ná như là “xài”, để cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn...